Beheer je een collectie waar zich ook asbest in bevindt? Dan zijn de volgende downloads zeker iets voor jou!
Categorie: Geen categorie
De meeste asbesttoepassingen in onze zoektocht naar asbest in erfgoedcollecties zijn los gebonden toepassingen. Asbesttextiel, asbestkoord en asbestkarton beschermen toestellen vaak tegen hitte of brandgevaar. Deze eigenschap van asbest is één van de meest gekende. Het is niet verwonderlijk dat in verschillende toestellen zoals cinema projectoren, strijkijzers, theaterlampen of branddekens los gebonden asbest wordt gebruikt. Vanaf de negentiende eeuw vinden verschillende asbesttoepassingen hun weg naar de industrie. Bizarre patenten zoals het met asbest gevulde fietszadel of het mengen van asbest met ‘plâtre de Paris’ om valse tanden te maken blijven in die tijd voor het grote publiek eerder uitzonderlijk. Tot het begin van de twintigste eeuw waarbij elektriciteit haar intrede doet in het alledaagse leven en het wondermiddel asbest overal wordt ingezet tegen de gevaren van brand of hitte.
Het gevaar van asbest is lange tijd niet geweten en zelfs verzwegen. Het constant inademen van asbestvezels kan leiden tot asbestose, te vergelijken met een stoflong van de mijnwerkers.
Maar het grote gevaar van de beruchte vezels is longkanker en longvlieskanker (mesothelioom) waarbij het inademen van de asbestvezels de kans op kanker vergroot. Niet enkel de asbestarbeiders zijn slachtoffer zoals bij asbestose maar bij iedereen die asbestvezels inademt, vergroot de kans op asbestkanker. Preventief optreden tegen het inademen van asbestvezels verlaagt de kans. Dus het belang van het dragen van een stofmasker type FFP3 kan niet genoeg benadrukt worden.
Maar kan asbest veilig gesteld worden in erfgoedobjecten ?
Een onderzoek van het asbestproject in samenwerking met Art Salvage toont aan dat asbestvezel veilig kunnen geconsolideerd worden.
Art Salvage onderzocht de resultaten van verschillende consolidanten op basis van drie parameters :
- het materiaal-technisch aspect
- het esthetisch aspect
- de haalbaarheid
De testobjecten bestonden uit asbestkarton met bedrukking en een asbestgordijn van een projector.
Bij het materiaal-technische wordt aangeraden om verschillende lagen aan te brengen zodat een barrière zich kan vormen. Let wel dat bij beschadigingen aan het voorwerp de asbestvezels opnieuw kunnen vrijkomen.
Het esthetisch aspect van het aanbrengen van de consolidanten toont een onvermijdelijke (lichte) verdonkering op de objecten en het asbesttextiel verliest deels haar soepelheid.
Bij de haalbaarheid wordt gekeken naar de beschikbaarheid van het product bij de gespecialiseerde leverancier en de kostprijs.
Conclusie uit de studie :
“Na evaluatie van de diverse parameters werd uiteindelijk een methode geselecteerd voor ieder van de casestudies. Voor het asbestkarton kan gebruik worden gemaakt van Klucel G (3% in ethanol) welke in drie lagen moet worden aangebracht met behulp van een penseel. Klucel G is toegepast op het asbestkarton van de onderzetter en het strijkijzer. Uit de stress tests is gebleken dat deze methode de vezels voldoende consolideert voor museaal gebruik.
Voor het asbesttextiel werd Methocel 4AC (2% in 80:20 ethanol:water) geselecteerd welke net zoals Klucel G voor het karton een goed consoliderend vermogen vertoond zonder aantasting van het visuele aspect. De Methocel is in drie lagen aangebracht op het asbestgordijn met behulp van een penseel. Uit de stress tests is gebleken dat deze methode de vezels voldoende consolideert wanneer het textiel intact is. Waar het textiel is beschadigd (gescheurd, draden komen los) komt er nog wel asbest vrij bij het kleefmonster op het materiaal.”
Asbest gevonden, wat nu?
Asbestbeleid
In de meeste erfgoedcollecties bevindt zich asbest, vaak verborgen en vergeten. Het merendeel van de asbesttoepassingen van vóór 1950 bevatten echter losse asbest en zijn intussen meestal in slechte staat, wat het risico op contaminatie bijzonder groot maakt. Hoe groot is dit risico en wat kan je ondernemen?
Gezondheidsrisico’s en asbestvezels
De microscopisch kleine asbestvezels kunnen voornamelijk in de longen schade veroorzaken. De fijne, ingeademde vezels vergaan niét en worden dus ingekapseld in de longblaasjes. Na een lange latentietijd van gemiddeld 30 jaar – dit is de tijd tussen de blootstelling aan asbest en het optreden van ziektesymptomen – kan het asbest in de longen een asbestziekte veroorzaken: asbeststoflong (asbestose), longkanker of longvlieskanker (mesothelioom). Hoe meer asbestvezels ingeademd worden, hoe groter het risico op een vaak dodelijke asbestziekte.
De belangrijkste preventiemaatregel bestaat er dus in om het risico zo klein mogelijk te maken voor jezelf en jouw omgeving.
Wat mag je doen ?
Je mag sporadische onderhoudswerken of herstellingen aan asbestverdachte toestellen uitvoeren, mits een zeer beperkte blootstelling aan asbest. Dat betekent: géén asbestverwijderingen, niét op regelmatige basis en géén acties met asbesttextiel of asbestpapier, aangezien de vezelconcentratie bijzonder hoog is bij het manipuleren ervan. Bescherm jezelf uiteraard altijd met de nodige persoonlijke beschermingsmiddelen.
Bescherm jezelf
Het asbestrisico ligt voornamelijk in het inademen van de asbestvezels. Draag daarom een FFP3 masker en stofdichte handschoenen als je in contact komt met een asbestverdacht object. Een stofdichte overall is noodzakelijk in een gecontamineerde ruimte of bij zware arbeid zoals een verhuis of een ingrijpende actie. Reinig je gebruikte materiaal nadat je een asbestverdacht object hebt behandeld.
Bescherm de omgeving voor asbest contaminatie
Behandel het asbestobject voorzichtig, zodat de asbest niet vrij komt. Ga na het behandelen van een asbestverdacht object met een vochtige doek of vochtig papier over de werktafel zodat contaminatie van de werkplek kan worden vermeden. Wees bedachtzaam bij het opstapelen van asbeststof. Vroeg of laat moet de volle stofzuigerzak uit de asbeststofzuiger… Laat een asbestsaneerder komen om risicovolle taken uit te voeren en doe dit niet vlug even zelf.
“Nauwe samenwerking met de collectiebeheerder, literatuurstudie, opbouwen van kijkervaring en staalnames van asbestverdachte materialen zijn van belang om asbest in erfgoedstukken te (her)ontdekken.”
Gevaarlijk erfgoed?
Hoe kan je op een verantwoorde manier omgaan met gevaarlijk erfgoed, en meer bepaald asbest, in de cultureel-erfgoedsector? Dat is de vraag waar dit project een antwoord op wil bieden. Op de eerste plaats is het belangrijk dat je de asbestverdachte objecten leert herkennen. Hoe kan je jezelf en jouw omgeving beschermen tegen gevaarlijke asbestvezels ? En hoe maak je een zinnig asbestbeleid waarbij alle erfgoedmedewerkers, vrijwilligers en externe partners veilig kunnen werken.
Minister van Cultuur Jan Jambon heeft het licht op groen gezet voor een grootschalig, tweejarig ETWIE-project rond gevaarlijk erfgoed. Inzet van het project: meewerken aan het asbestveilig maken van de cultureel-erfgoedsector. Een breed partnerverband – bestaande uit ETWIE, FARO, de OVAM en ook een twintigtal musea, erfgoedorganisatie Histories, twee studiebureaus en de Universiteit Antwerpen – zet de schouders onder dit project.
Know your stof…
Asbestherkenning
Wist je dat asbest wel eens tot doek geweven wordt en dat ook asbestpapier al sinds de 18e eeuw geproduceerd wordt ? En weet je hoe je asbestpapier of asbestkoord dan van gewoon papier of koord onderscheidt?
Vooraleer we bij de verschillende erfgoedpartners in de collecties duiken geeft ETWIE telkens een korte introductiecursus ‘asbestherkenning’. Als leidraad voor die asbestherkenning vertrekken we vanuit de eigenschappen van asbest (bv. vuurvast) en verbinden we die eigenschappen met verschillende asbesttoepassingen.
Daarna voert de asbestdeskundige samen met de collectiebeheerder een eerste collectiescan uit. Van asbestverdachte stukken wordt een staal genomen dat nadien in een asbestlabo wordt geanalyseerd. Zo gaan we stapsgewijs naar een correcte registratie van asbest in alle erfgoedobjecten.
Studies vanuit asbestproject
- Presentatie eindconclusie fase 1 (pdf)
Etwie - Presentatie start fase 2 (pdf)
Etwie - Het superproduct. Een zoektocht naar asbestvezels in bakeliet. (pdf)
Asper – Steven De Keyser - Leestip over de eigenschappen van asbest, met ook een handige tool die je kan downloaden voor eerstelijns-asbestherkenning.
- Video presentatie asbestherkenning voor Histories (video – 1u10min)
3 maart 2021
https://youtu.be/xE-Llqy8eSE - Korte presentatie over asbest (Engels) gegeven in mei 2021 voor de Society for Industrial Archeology (US)
- Gevaarlijk erfgoed. Een onderzoek naar consolidatie van asbesthoudend materiaal in erfgoedobjecten
Art Salvage – Stefanie Bauvois, Romy Ruigrok, Sanne Wynants MA - Gevaarlijk erfgoed. Het ontwerpen van een verpakking voor asbesthoudende erfgoedobjecten
Art Salvage – Stefanie Bauvois, Romy Ruigrok, Sanne Wynants MA
Aanbevolen desk research
- overzicht asbesttoepassingen
https://www.asbestos.com/products/ - specifieke en technisch informatie over asbesttoepassingen
https://inspectapedia.com/hazmat/Asbestos_Identification.php - gegevens over blootstelling aan asbest in beroepen en bedrijfstakken in de periode 1945 – 1994
https://asbestkaart.nl/ - zoekmachine patenten
https://patents.google.com/
Algemeen over asbest
vragen en antwoorden Belgische wetgeving over asbest
https://werk.belgie.be/nl/themas/welzijn-op-het-werk/chemische-kankerverwekkende-mutagene-en-reprotoxische-agentia/asbest-0
Projectpartners Asper en SGI Compliance en andere erkende asbestlabo’s kunnen helpen met stalen namen van asbestverdacht materiaal.
Know your stof…
Om asbest te herkennen moet je weten waarvoor het wordt gebruikt. Fabrikanten gebruiken asbest doorheen de jaren doelbewust om producten te vervaardigen met bepaalde eigenschappen. Asbest, ook wel ‘het mineraal met de duizend gebruiken’ genoemd, heeft namelijk erg diverse en nuttige eigenschappen. Een nieuwe handige chart, die je hier ook kan downloaden, geeft een overzicht van die vele eigenschappen van asbest.
De meest gekende eigenschap is de hittebestendigheid van asbest. Maar asbest is ook elektrisch of akoestisch isolerend en bestand tegen zuren of logen. Daarnaast wordt asbest gebruikt in lijm of verf als adhesieversterkend middel of als vulmiddel in kunststoffen. Als bindmiddel verhoogt het asbest de duurzaamheid van de producten of de slijtvastheid als frictiemateriaal. En door de microscopisch kleine vezelstructuur vormt asbest een fijnmazige filter. Best een wondermiddel, toch…?
Op de nieuwe chart voor asbestherkenning zie je bij elke eigenschap een aantal voorbeelden van bijbehorende asbesttoepassingen staan. We zien de gesponnen of geweven asbesttoepassingen, waarbij de draad of de stof uit ongeveer 90% asbest bestaat. Asbestkoorden vinden we vaak terug als dichtingskoord of als omwikkeling rond elektriciteitsdraad. Een andere asbesttoepassing is het asbestpapier, -karton of -vilt, waarbij de pulp vaak wordt vermengd met asbestafval van de asbestweverijen. Door hoge concentraties asbest toe te voegen aan papier worden asbestfilters vervaardigd. In het begin van de 20e eeuw, bij de opkomst van de kunststoffen zoals bakeliet, plastiek of eboniet (harde gummi), wordt asbest gebruikt als een ideaal vulmiddel voor de nieuwe materialen.
Door asbest toe te voegen, verhoogt dus de kwaliteit van een product en wordt een product elektrisch isolerend of hittebestendig. Denk hierbij aan de bakelieten stoppenkasten (van Vynckier) of asbakken. Maar ook als bindmiddel in gips of klei kan asbest gebruikt worden. In de witte gipsen leidingisolatie in kelders of zelfs in oude kleien pijpenkoppen kan asbest toegevoegd worden. Naast in gips en klei wordt asbest ook gebruikt als bindmiddel in (buiten)verf, pek of mastiek, zelden met het blote oog zichtbaar. De meest gekende toepassing is uiteraard asbestcement in alle mogelijke vormen: van dakleien, golfplaten en grijze schoorsteenpijpen tot keukenkasten, designtuinstoelen (Willy Guhl) en bloembakken. De meest voorkomende asbesttoepassing is de dichting, pakking of joint in allerlei toestellen of installaties.
Chart download
De chart geeft een overzicht van de eigenschappen van de asbest.
De eerste tabel op de chart combineert meerdere asbesteigenschappen en duidt op een verhoogd risico op de aanwezigheid van asbest.
De tweede tabel toont de asbesttoepassingen die kunnen worden verwacht bij de verschillende eigenschappen.